Pamiętaj! Regularne badania to najlepsza broń przeciwko nowotworom. Warto sprawdzić, jakie działania profilaktyczne warto podjąć w zależności od wieku. Badania są podzielone na różne kategorie wiekowe.
Moda na badania z podziałem na kategorie wiekowe
Gdy masz 9+ lat: szczepienia przeciwko HPV
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest przyczyną raka szyjki macicy, niektórych nowotworów głowy i szyi, raka sromu, pochwy, prącia i odbytu.
HPV to grupa ponad 200 wirusów, z których część rozprzestrzenia się przez kontakt seksualny. Przenoszone drogą płciową typy HPV dzielą się na dwie grupy: niskiego i wysokiego ryzyka. Większość infekcji HPV nie powoduje raka. Układ odpornościowy zwykle radzi sobie z infekcją, która mija samoistnie. Jednak chroniczne infekcje HPV wysokiego ryzyka mogą już prowadzić do powstania nowotworu.
Co warto zrobić?
Najlepszą formą profilaktyki jest szczepienie przeciwko HPV, które jest zalecane dla dziewcząt i chłopców. Od września 2024 r. w Polsce bezpłatnie można zaszczepić się od 9. roku życia. W tym wieku szczepienie jest najbardziej skuteczne! Można je jednak wykonać również później. Ważne, aby szczepić zarówno chłopców, jak i dziewczynki, ponieważ u obu płci mogą się rozwinąć nowotwory jamy ustnej i gardła, czy odbytu i brodawki narządów płciowych.
Gdy masz 20-30 lat: badania cytologiczne, samobadanie piersi, USG piersi
Młode kobiety powinny zacząć regularnie dbać o swoje zdrowie, zwłaszcza jeśli chodzi o profilaktykę raka szyjki macicy oraz raka piersi. Co warto zrobić?
Cytologia – zacznij od regularnych badań cytologicznych.
Cytologia to popularna nazwa badania ginekologicznego polegającego na analizie mikroskopowej komórek pobranych z tarczy i kanału szyjki macicy. Ma na celu wykrycie zmian nowotworowych szyjki macicy, zanim wystąpią objawy. I to kolejny sukces profilaktyki. W przeciwieństwie do wielu innych nowotworów, pozwala nie tylko, by wcześniej wykryć raka, ale wręcz go wyprzedzić, po prostu uniknąć! W krajach skandynawskich prawie zapomniano o raku szyjki macicy.
W Polsce kobietom od 25. do 59. roku życia przysługuje bezpłatne badanie cytologiczne co 3 lata, a tym, znajdującym się w grupie podwyższonego ryzyka co roku. Gorąco zachęcamy do badań.
Samobadanie piersi – powinno stać się nawykiem każdej kobiety już po 20. urodzinach. Warto wykonywać je regularnie, co miesiąc, do końca życia! Najlepiej robić je między szóstym a dziewiątym dniem cyklu. Idealnie byłoby robić je zawsze tego samego dnia. Po menopauzie samobadanie można wykonywać raz w miesiącu, np. w pierwszą sobotę.
Umów wizytę u ginekologa – nie potrzebujesz skierowania!
Porozmawiaj ze swoim lekarzem o innych badaniach profilaktycznych, zwłaszcza jeśli masz rodzinne ryzyko zachorowania na raka. Nawet co 4-5 zachorowanie na nowotwór może być spowodowane wrodzoną, rodzinną predyspozycją. Powoduje ona, że choroba pojawia się nawet 20 lat wcześniej niż u osób bez obciążenia i z kilkukrotnie wyższym prawdopodobieństwem.
Statystycznie, 1 na 8 kobiet w którymś momencie życia zachoruje na nowotwór piersi. Jeśli jednak urodziła się z uszkodzonym genem, jej ryzyko zachorowania wzrasta nawet do 80% a choroba może się rozwinąć w już w 30. roku życia. Stąd też konieczne jest inne postępowanie – już w wieku 18 lat powinna regularnie sama badać piersi, a od 25 r.ż co roku wykonywać ukierunkowane badanie obrazowe.
Do wykonania takiego badania potrzebny jest materiał, w którym znajduje się nasz wrodzony garnitur genetyczny: próbka krwi, śliny bądź też wymaz z policzka. Każdy z tych materiałów jest tak samo dobry. Badania genetyczne są jedyną drogą pozwalającą na pozyskanie wiedzy pozwalającej na właściwe i zindywidualizowane zaplanowanie profilaktyki, prewencji i leczenia.
USG piersi nie jest zalecane rutynowo w tej grupie wiekowej. Wykonujemy je, gdy wyczujemy zgrubienie w piersi (znaczna większość ma charakter łagodny) bądź w przypadkach, gdy ktoś z najbliższych ma w wywiadzie raka piersi lub jajnika – diagnostykę zaplanuje indywidualnie onkolog. Choć nie ma wytycznych odnośnie harmonogramu badania USG piersi, rekomendujemy, by kobiety wykonywały je co 2 lata.
Mammografia nie jest zalecana rutynowo w tej grupie wiekowej ze względu, iż w piersi dominuje tkanka gruczołowa, w której zmian nie jest w stanie zobaczyć promieniowanie jonizujące wykorzystane podczas mammografii. Decyzję o badaniu w tej grupie podejmuje onkolog, bądź zajmujący się diagnostyką piersi lekarz dowolnej profesji.
Gdy masz 30-40 lat: regularne badania - samobadanie piersi, cytologia, USG piersi, mammografia
Kobiety w wieku 30-40 lat powinny kontynuować badania cytologiczne i rozpocząć bardziej regularne kontrolowanie piersi.
Co warto zrobić?
Cytologia – kontynuuj badania
Warto pamiętać również o cytologii płynnej (LBC), zwanej cienkowarstwową lub jednowarstwową. Jest to nowoczesna metoda diagnostyki cytologicznej, zalecana przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne jako skuteczna forma badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy. Dzięki tej technice możliwe jest wykrycie zmian przednowotworowych i nowotworowych na bardzo wczesnym etapie, co znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie. W porównaniu do tradycyjnej cytologii, metoda płynna charakteryzuje się wyższą dokładnością, zwłaszcza w przypadku wykrywania zmian dysplastycznych wysokiego stopnia (HSIL). To badanie przeznaczone jest dla wszystkich kobiet, a specjaliści zalecają jego regularne wykonywanie – najlepiej raz w roku, nie rzadziej jednak niż co trzy lata, pod warunkiem że wcześniejsze wyniki były prawidłowe i nie występują czynniki zwiększające ryzyko raka szyjki macicy.
Różnice dotyczą także sposobu pobierania materiału do badania. W tradycyjnej cytologii komórki pobiera się szczoteczką i przenosi bezpośrednio na szkiełko mikroskopowe, co może powodować problemy z rozprowadzeniem materiału i oceną preparatu. W cytologii płynnej, szczoteczka trafia do pojemnika z płynem, który chroni materiał przed uszkodzeniem, co minimalizuje ryzyko błędów w ocenie mikroskopowej. Następnie w laboratorium materiał jest filtrowany, co usuwa zanieczyszczenia, takie jak erytrocyty czy śluz, co dodatkowo zwiększa dokładność badania.
Samobadanie piersi – badaj piersi co miesiąc
USG piersi – zacznij wykonywać USG piersi, zwłaszcza jeśli coś budzi Twój niepokój. Kobietom w wieku 20-30 lat zaleca się wykonywanie USG piersi co 2 lata, a kobietom starszym – co rok. USG powinno być również wykonane w przypadku wykrycia przez kobietę niepokojących zmian podczas samobadania. Skierowanie na badanie USG piersi nie jest wydawane przez wszystkich lekarzy pierwszego kontaktu, najlepiej udać się po nie do ginekologa. Wykrycie raka piersi we wczesnym stadium rozwoju daje duże szanse na całkowite wyleczenie. Na tym etapie nie powstają jeszcze przerzuty do innych organów, dzięki czemu możliwe jest wdrożenie mniej agresywnego leczenia.
Porozmawiaj ze swoim lekarzem o innych badaniach profilaktycznych, zwłaszcza jeśli masz rodzinne ryzyko zachorowania na raka. Nowotwory dziedziczne często idą parami: rak pojawia się w obu narządach parzystych (piersiach, nerkach), może rozwinąć się w jajnikach, jajowodach, trzustce. Znając swoje obciążenie wiemy, jak się badać i na jakie narządy zwracać szczególną uwagę. Wiemy, że wystąpienie jednego nowotworu niestety nie wyklucza kolejnego.
Uwaga, choć mammografia wraz z USG pozwala na wykryć raka w dziewięćdziesięciu kilku procentach, to może zdarzyć się sytuacja, że guza nowotworowego nie widać w żadnym z tych badań, a jest wyczuwalny palpacyjnie, zatem: NADAL BADAJCIE SIĘ!
Gdy masz 40-50 lat: pierwsza mammografia
To czas, aby rozpocząć badania mammograficzne, które mogą wykryć zmiany w piersiach, zanim staną się one wyczuwalne.
Co warto zrobić?
Mammografia – to badanie obrazowe, które jest podstawą w badaniach przesiewowych wczesnego wykrywania raka piersi. Polega na wykonaniu kilku zdjęć radiologicznych piersi w zaledwie kilka minut. Umieszcza się je na specjalnym stoliku w aparacie, delikatnie dociska, aby uzyskać jak najbardziej dokładny obraz zmian.
W ten sposób często udaje się wykryć małe zmiany nowotworowe, w fazie bezobjawowej. Jeżeli badanie nie wykryło podejrzanych zmian, kolejną mammografię planuje się za 2 lata.
Im wcześniej zmiana zostanie wykryta, tym większą mamy szansę na całkowite wyleczenie. Dlatego niezwykle ważne jest korzystanie z badań profilaktycznych.
Jeśli jesteś w wieku między 45. rokiem życia a 74. rokiem życia – koniecznie zapisz się na mammografię. Listę wszystkich placówek w całej Polsce znajdziecie w wyszukiwarce placówek na portalu: wyprzedzicraka.pl
BADANIE JEST BEZPŁATNE, BEZ SKIEROWANIA!
Jeśli nie jesteś w przedziale wiekowym jak wyżej, a czujesz się zaniepokojona swoim zdrowiem – NIC STRACONEGO! – udaj się do Poradni Chorób Piersi lub POZ lub Poradni Onkologicznej po skierowanie na badanie mammograficzne lub poradę lekarską.
Kontynuuj USG piersi i samobadanie piersi – warto wykonywać te badania regularnie. Choć należy zaufać swoim odczuciom, nie warto wyciągać pochopnych wniosków. Nie każdy guzek w piersi to nowotwór, około 80% zmian to zmiany łagodne! Jednak każdą zmianę, która budzi niepokój, należy możliwie szybko skonsultować z lekarzem, np. rodzinnym, ginekologiem lub ze specjalistą z centrum chorób piersi.
Samobadanie można przeprowadzić przed lustrem lub pod prysznicem, ponieważ na namydlonej skórze łatwiej jest wyczuć zmiany. Trzeba ocenić, czy piersi i brodawki nie zmieniły swojego kształtu. Po ściśnięciu brodawek trzeba sprawdzić, czy nie wycieka z nich wydzielina. Podczas badania, delikatnie naciskając trzema środkowymi palcami, zatacza się drobne kręgi wokół piersi, szukając zgrubień lub guzków. Nie można zapominać też o pachach, regularnie kontrolując czy węzły chłonne nie są powiększone i czy nie ma wyczuwalnych zgrubień.
Cytologia – kontynuuj badania.
Porozmawiaj ze swoim lekarzem o innych badaniach profilaktycznych, zwłaszcza jeśli masz rodzinne ryzyko zachorowania na raka. Trzeba podkreślić, że te same mutacje, które powodują zwiększone ryzyko raka u kobiet, zwiększają też ryzyko nowotworów u mężczyzn. Mężczyzna, który odziedziczył zmianę genetyczną, która u jego matki i siostry spowodowała raka piersi, powinien być badany w kierunku raka prostaty, ale także raka piersi – jego ryzyko zachorowania na ten nowotwór wzrasta nawet do 10%.
A co zrobić, jeżeli kobieta ma mniej niż 45 lat lub więcej niż 74 lata?
U młodszych kobiet, gdzie ryzyko zachorowania na raka piersi jest mniejsze niż w przedziale wiekowym (45-74 lata), badaniem, które w pierwszej kolejności powinno być wykonane jest USG (ultrasonografia piersi). Większość zmian w młodszym wieku ma charakter łagodny. Natomiast w przypadku podejrzanego guzka piersi, skierowanie na badanie mammograficzne może wystawić lekarz rodzinny POZ lub onkolog lub każdy inny lekarz np. ginekolog.
U kobiet doświadczonych wiekowo (powyżej 74. roku życia), podobnie jak u młodszych pań, skierowanie na badanie mammograficzne należy uzyskać od lekarza POZ lub onkologa lub innego lekarza np. ginekologa.
W wielu placówkach medycznych funkcjonują Poradnie Chorób Piersi, gdzie można zarejestrować się bez skierowania.
Gdy masz 50+ lat: regularna kontrola
Wiek powyżej 50 lat to czas, kiedy ryzyko zachorowania na nowotwory wzrasta. Regularne badania to klucz do zdrowia.
Co warto zrobić?
Mammografia – powtarzaj badanie co 2 lata. Mammografię powinno wykonywać się co 2 lata lub corocznie u kobiet obciążonych czynnikami ryzyka:
- rak piersi wśród członków rodziny (matka, siostra, córka),
- mutacja genów BRCA1 lub BRCA2.
Cytologia – kontynuuj badania. Cały proces jest praktycznie bezbolesny. Po badaniu może wystąpić drobne krwawienie spowodowane złuszczeniem nabłonka, które samoistnie mija. Sama analiza polega na określeniu stanu i stopnia histologicznego materiału. Doświadczeni cytolodzy oceniają strukturę komórek, szukając ewentualnych nieprawidłowości.
Kontynuuj USG piersi i samobadanie piersi – regularność to podstawa. Zwróć uwagę na następujące symptomy:
zmiana kształtu i/lub symetrii piersi zmiana barwy skóry, zaczerwienienie skóry wciągnięta brodawka ściśnij brodawki i sprawdź czy nie wycieka z nich wydzielina
Porozmawiaj z lekarzem o dodatkowych badaniach, zwłaszcza jeśli masz obciążenie genetyczne. Według aktualnego stanowiska międzynarodowych towarzystw chirurgicznych, powinno zostać wykonane u każdej kobiety z rakiem piersi. Aktualne rekomendacje wręcz każą wykonać badanie u każdego pacjenta, który zachoruje na nowotwór przed 45 r.ż. Szczególnym nadzorem powinny też zostać objęte rodziny, w których wystąpiły liczne zachorowania na nowotwory. Badania genetyczne są jedyną drogą pozwalającą na pozyskanie wiedzy pozwalającej na właściwe i zindywidualizowane zaplanowanie profilaktyki, prewencji i leczenia.
Nie czekaj! Dbaj o swoje zdrowie już dziś. Umów się na badania profilaktyczne w najbliższej placówce medycznej.
Co możesz zrobić dla siebie, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka piersi?
- Dbaj o prawidłową masę ciała, unikaj otyłości
- Pamiętaj o regularnej aktywności fizycznej
- Ogranicz spożycie alkoholu
- Unikaj palenia tytoniu, a jeśli palisz – RZUĆ JUŻ TERAZ (jeśli chcesz skorzystać z pomocy fachowca – skontaktuj się z Poradnią Antynikotynową
- Bądź ostrożna przy długotrwałym stosowaniu HTZ (hormonalna terapia zastępcza).
- Jeśli jesteś w grupie ryzyka zachorowania na raka piersi skorzystaj z poradnictwa genetycznego.
- Dla osób obciążonych mutacjami genetycznymi w genach BRCA 1 lub 2 zalecane są profilaktyczne zabiegi operacyjne (amputacja piersi, usunięcie jajników z jajowodami) – PAMIĘTAJ O TYM! TO JEST WAŻNE!
- Dla osób będących nosicielami mutacji genów BRCA1 lub 2 proponuje się wykonywanie rezonansu magnetycznego (MR) raz w roku naprzemiennie z mammografią (MMG)
- Pamiętaj o samobadaniu piersi raz w miesiącu, w tym zadaniu może Ci pomóc partner
- Po 40. roku życia, raz w roku Twoje piersi powinien zbadać lekarz (rodzinny, ginekolog, onkolog lub inny)
- Zaleca się, abyś raz w roku wykonywała profilaktycznie badanie USG piersi, niezależnie od wieku – tak dla siebie! Skierowanie można otrzymać od lekarza rodzinnego (POZ) lub ginekologa lub onkologa (Poradnia Chorób Piersi lub Poradnia Onkologiczna.
Materiał powstał we współpracy z Fundacją Onkologiczną Alivia oraz Fundacją Kwiat Kobiecości. Konsultacja merytoryczna dr hab. med. Wojciech Rogowski, profesor UP, specjalista onkologii klinicznej i radioterapii, Stowarzyszenie Wyprzedzić Raka.
Programy profilaktyczne NFZ
Sprawdź, z których programów profilaktycznych możesz skorzystać i gdzie, w ramach NFZ je wykonasz - https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/
Mammografia (profilaktyka raka piersi) - kobiety w wieku 45-74 lata, raz na dwa lata
Cytologia (profilaktyka raka szyjki macicy) - kobiety w wieku 25-64 lata, raz na 3 lata
Kolonoskopia (profilaktyka raka jelita grubego) - dla osób w wieku 50-65 lat, które nie mają objawów sugerujących nowotwór jelita grubego i nie miały wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat oraz dla osób w wieku 40-49 lat – jeśli krewny pierwszego stopnia miał diagnozę nowotworu jelita grubego
- "Jest bardzo bliską mi osobą". Co łączy Adę i Grzegorza? Top Model PRZED EMISJĄ W TV
- Uczestnik Top Model sprawił, że Joannie Krupie zrobiło się gorąco! PRZED EMISJĄ W TV